Običaj da se u kuću unese jelka i da se okiti, potiče od davnina.
Jelka je zimzeleno drvo, preko cele godine sveže i sočno, pa su ljudi verovali da će ona na njih preneti svoju svežinu i snagu. Ali, istina je samo u tome da u hladnim zimskim danima jelka donosi vedrinu u naš dom. Unošenje u kuću zimzelenih grana i jelke veoma je star običaj. Njime su ljudi u zimskim mesecima, kad priroda spava zimskim snom izražavali svoju želju i nadu da će se priroda iznova probuditi i bujati kad na proleće grane sunce.
Jelka kakvu danas kitimo pojavila se početkom XVII veka u Francuskoj. Taj običaj sad je dopunjen davanjem poklona, pa zato sva deca sa nestrpljenjem očekuju Novu godinu i novogodišnje poklone pod jelkom.
Foto: Pixabay.com
Drvo besmrtnosti i večnog života
Zimzeleno drveće nije izabrano slučajno! Antičke civilizacije su verovale da unošenjem biljaka u svoje domove odaju počast Bogu Sunca i raduju se zelenilu koje će bujati kada se on pojavi u svoj svojoj slavi na proleće. Rimljani su ukrašavali svoje domove i hramove zimzelenim vrstama u čast Saturna, Boga poljoprivrede. Keltski sveštenici su ukrašavali hramove zimzelenim biljkama koje su predstavljale simbol večnog života. Reč je dakle bila o običaju koji je svoje korene imao još u paganskim vremenima kada se na zimu gledalo kao na vreme kada zli duhovi hodaju zemljom i donose smrt. Kako bi se podsetili da će proleće ipak doći, a i kako bi te zle sile oterali od svojih domova, ljudi su zimzelene biljke – koje ne gube svoje četine i odolevaju svakoj hladnoći, unosili u svoje domove i ukrašavali. Smatra se da novogodišnje drvo u hrišćanskoj veri predstavlja rajsko drvo sa darovima i svetlima koja predstavljaju mesec i zvezde. Odabrano je zimzeleno drvo kao simbol besmrtnosti i večnog života.
Poreklo kićenja jelke
Novogodišnja jelka ima dugačku istoriju, a najverovatnije vodi poreklo iz evropskih prethrišćanskih kultura.
Stabla čuvari imala su posebnu važnost za stara germanska plemena pa su se kroz istoriju pojavljivala kao sveti simboli i predmeti.
Prema crkvenim zapisima, sveti Bonifacije pokušao je da germanskim plemenima predstavi hrišćanstvo objašnjavajući priču o Presvetom Trojstvu koristeći sortu severne bele jele zbog njenog naizgled trouglastog oblika.
Rimski mozaici u današnjem Tunisu prikazuju mitski trijumfalni povratak grčkog boga vina i muške plodnosti, Dionisa koji nosi grančicu zimzelenog stabla.
Foto: Pixabay.com
Početke običaja ukrašavanja jelke možemo pratiti do Nemačke u 16. veku; Ingeborg Veber-Kelerman (profesor evropske etnologije iz Marburga) kao najraniji pomen tog običaja uzima letopis bremenskog veha iz 1570. godine koji navodi kako je mala jela ukrašena jabukama, orasima, perecima i papirnatim cvećem postavljena za decu članova ceha koja su na Božić prikupljala slatkiše.
Običaj se rano pominje i u Bazelu gde su 1597. godine krojački šegrti po gradu nosili stablo ukrašeno jabukama i sirom.
Tokom 17. veka običaj ukrašavanja božićnog drvca počeo je da ulazi u domove. Jedan strazburški sveštenik, Johan Konrad Danerhojer, žalio se na taj običaj zato što on odvlači od Božje reči.
Do početka 18. veka ukrašavanje jelki postalo je uobičajeno u gradovima oko severnog toka Rajne, ali se još uvek nije proširilo u ruralna područja.
Istorija novogodišnjih ukrasa
Prvi ukrasi na jelkama bili su ručno rađeni. Stari Germani su koristili orahe, kolače, jabuke, a kasnije i kokice. Kao osvetljenje, korišćene su prave sveće. Kada je u pitanju dodavanje svetla na novogodišnje drvo, široko je zastupljeno verovanje da je za to odgovoran je Martin Luter, osnivač hrišćanske protestantske crkve u Nemačkoj. Navodno je on prilikom jedne zimske šetnje po šumi bio toliko fasciniran svetlucanjem zvezda kroz granje zimzelenog drveća da je odlučio da doda upaljene sveće u dekoraciju svog novogodišnjeg drveta, da bi to kasnije preraslo u lampice koje mi danas koristimo.
Početkom 19. veka običaj je postao popularan među plemstvom i proširio se po dvorovima čak do Rusije. Princeza Henrijeta od Nasau-Vajlburga 1816. godine upoznala je Beč sa ukrašavanjem jelki pa se taj običaj narednih godina brzo proširio Austrijom.
U Francuskoj je prvu jelku predstavila vojvotkinja od Orleana 1840. godine.
Foto: Pixabay.com
U Veliku Britaniju ovaj običaj donela je supruga kralja Džordža III, Šarlot od Meklenburg-Strelica, ali se u to vreme on nije proširio dalje od kraljevskog dvora.
Nakon venčanja kraljice Viktorije i njenog nemačkog rođaka, princa Alberta, običaj se još više proširio. Princ Albert za Božić je poklanjao veliki broj jelki školama i kasarnama.
Crteži kraljevske porodice sa božićnom jelkom u pojavljivali su se u engleskim časopisima, a za Božić 1850. godine ilustracije su se pojavile i u SAD doprinevši popularnosti ove pojave i preko Atlantika.
Iako ukrašavanje jelke nije bilo rašireno, domovi su se i pre toga na Badnje veče kitili cvećem i plodovima, a posebno zelenilom, i to su najčešće činila deca. Prvobitno su se kitila belogorična stabla, a posle zimzelena, i to voćem - najčešće jabukama, šljivama, kruškama - i raznim poslasticama i ukrasima napravljenim od papira, najčešće lancima i raznim nitima.
