Kristalna noć, takođe poznata i po nazivu Carska kristalna noć bio je prvi organizovani i masovni veliki pogrom Jevreja koji se desio širom Nemačke u noći 9. i u ranim časovima 10. novembra 1938.

Za mnoge posmatrače upravo on je bio crna naznaka horora koji će uslediti i koji danas znamo pod nazivom “Holokaust”.

Tokom ’30-ih mnogi Jevreji poljskog porekla živeli su u Nemačkoj, uključujući i neke koji su bili odlikovani veterani iz Prvog svetskog rata. Petka 28. oktobra 1938, 17.000 njih je bez upozorenja okupljeno usred noći i deportovano iz Nemačke u Poljsku. 

Poljska vlada je odbila da ih primi, zbog čega su se nesrećni ljudi vukli između nemačkih i poljskih graničnih ispostava tokom hladnih dana i noći sve dok nemačke vlasti nisu konačno ubedile Poljsku da im odobri ulaz.

Heršel Grinspan, nemački Jevrejin koji je pobegao u Francusku, primio je pismo od svoje porodice u kome su bili opisani svi užasi koje su proživeli. U ponedeljak 7. novembra, revoltiran i besan, Grinspan je upucao sekretara nemačke ambasade u Parizu, Ernsta fom Rata.

Dva dana kasnije, Rat je preminuo u bolnici, a to je dalo povoda nacistima da se svete i organizuju pogrom nad svim Jevrejima u Nemačkoj.

Noć kada je sve počelo

Istoričari se danas slažu da nema govora o tome da je “izliv besa” koji se dogodio tokom noći 9. novembra širom Nemačke bio “spontan i slučajan”. Reč je pre bila o dobro organizovanoj i koordiniranoj akciji divljanja koju je organizovala nacistička vlada.

U pogromu je oštećeno ili uništeno oko 1574 sinagoga tj. skoro sve koje su postojale u Nemačkoj, mnoga jevrejska groblja i više od 7.000 jevrejskih radnji i velikih trgovina.

Više od 20.000 Jevreja je uhapšeno i odvedeno u koncentracione logore, a nekolicina koja se usudila da se suprotstavi je prebijena na smrt dok su ostali bili primorani da gledaju. Broj mrtvih nikada nije sa sigurnošću utvrđen, a pouzdano se zna da su ubijeni i neki Nemci samo zato što su “izgledali kao Jevreji”.

Događaj je uzrokovao bes širom sveta

Većina evropskih država je prekinulo diplomatske odnose sa Nemačkom u znak protesta. SAD su povukle svog ambasadora, a pogrom je diskreditovao pronacističke pokrete širom sveta.

Da ironija bude veća, nakon događaja, Jevreji su morali da plate kolektivnu kaznu od 1 milijarde maraka nacističkoj vladi. Ova noć je uvela novu fazu u antisemitskim aktivnostima nacističke partije i državnih aparata, vodeći do deportacija, i konačno strašnog istrebljenja većine Jevreja koji su živeli u Nemačkoj tokom Drugog svetskog rata.

Problem imena

Ime ovog događaja je kontroverzno. Nazivan je “Kristallnacht” od strane mnogih ljudi zbog polomljenih izloga prodavnica čiji su vlasnici bili Jevreji, ali postoje i druga objašnjenja.

Dr Valter H. Pele, istoričar specijalizovan za modernu Nemačku, tvrdi da direktan prevod nije prihvatljiv jer je njegova originalna namera bila da cinično propagira nasilje kao nešto metaforički “sjajno i blistavo” i u suštini pozitivno za Nemačku.

Slično, termin “Reichskristallnacht” – “Carska kristalna noć” bio je korišćen u nemačkoj vladinoj propagandi tokom nacističkog perioda da opiše događaj od značaja za celu naciju.

Drugačije, danas zaboravljeno poreklo reči “Kristallnacht” neki nalaze u razgovorima običnih ljudi onog vremena. Svesni zločina koji se dogodio, Nemci su skovali eufemističan naziv jer su se bojali represije nacističkog režima ako bi nazvali stvari pravim imenom. Ovo objašnjava prefiks “Reichs” – “imperijalni”, koji su onovremeni ljudi koristili i u drugim kontekstima da ismeju i kritikuju neke druge poteze nacističke diktature.

Danas se u Nemačkoj uglavnom koristi izraz “Pogromnacht” – “Noć pogroma” jer postoji konsenzus da je “Kristallnacht” isuviše eufemističan izraz.